Sưu tầm từ Internet
"CÂN BẰNG CUỘC SỐNG" CÁCH NÀO?
BS. Đỗ Hồng Ngọc
BS. Đỗ Hồng Ngọc “Cuộc sống” bây giờ rất lạ.
Hồi xưa còn có ngày và đêm, còn có làm việc 8 tiếng ở cơ quan , sở làm, còn lại
là thì giờ “của mình” để “tùy nghi”. Xưa hơn nữa – thời con trâu đi trước cái
cày theo sau- thì người “trai cày” dậy sớm, ăn no rồi vác cày dẫn trâu ra ruộng,
hết buổi cày, phe phẩy quạt mo quay về hoặc ngủ thẳng cẳng dưới bóng mát cây
đa…!
Bây giờ thì hết. Không thể vậy nữa. Điện
thoại thông minh sẵn sàng réo gọi bất cứ lúc nào, bất cứ ở đâu. Không có sáng
trưa chiều tối gì cả. Không có ở nhà ở sở gì cả. Không có nghỉ hè nghỉ lễ gì cả.
Thế giới trong lòng tay. Tin thiệt tin giả hằm bà lằng. Đó là thời kỳ “Siêu hiện
đại” (Metamodernism) khi đã có cái smatphone, cái laptop bên cạnh. Đêm là ngày.
Quán cà phê, quán nhậu là chỗ làm việc. Bãi biển là văn phòng… Thế là đầu tắt mặt
tối. Thế là đỏ mặt tía tai. Thế là bầm gan tím ruột…
Có dịp qua Nhật, thấy người ta làm việc
trối chết. Vợ ở nhà mà thấy chồng về sớm trước 11 giờ đêm tức là chồng kém, phải
làm thêm job đến sau 11 giờ mới tốt. Thỉnh thoảng nghe ở Nhật, ở Hàn có một diễn
viên xinh đẹp, ca sĩ nổi tiếng, rất giàu có, bỗng nhiên tự vẫn chết chẳng biết
vì sao.
Bây giờ không còn là thời của “Buồn nôn”
(La Nausée, Jean Paul Sartre) sáng vác ô đi tối vác về nữa, mà quay cuồng, mà
chóng mặt, là thời của hậu-hậu hiện đại, siêu hiện đại rồi. Đó là thời của chuyển
động không ngừng, của xáo trộn, của nháo nhào (oscillation), giữa giễu nhại và
trân trọng, giữa ngây thơ và uyên bác, giữa lạc quan và hoài nghi, giữa mẫu mực
và phá cách…, có thể gọi là thời của “đảo điên mộng tưởng”, đưa đến những bệnh
thời đại như SAD (stress căng thẳng, anxiety lo âu sợ hãi và depression trầm cảm).
Cho nên ta không lạ khi ngày càng có nhiều người rời phố thị tìm về những vùng
hoang vắng, sống nơi không wifi, không điện, không máy tính. Cũng không lạ khi
du khách nước ngoài đến Hội An chỉ thích cưỡi trâu, đội nón lá, vác cày ra ruộng
và phe phẩy quạt mo “nắm xôi bờm cười”!
Gần đây những từ mới như workaholic,
nghiện, say mê công việc, workmaniac, điên vì công việc, một dạng tâm thần ngày
càng nhiều. Những người mắc chứng này dễ dẫn đến tự tử. Họ có rất nhiều tiền
nhưng sẵn sàng tìm cái chết để giải thoát. Từ karoshi ở Nhật – chết khi đang
làm việc – đã trở nên phổ biến. Hằng năm có cả chục ngàn ca như vậy.
Tôi vẫn thường nhận được những câu hỏi
nhờ tư vấn, nói chỗ làm lương thì cao mà căng thẳng quá, chắc là phải đi tìm chỗ
khác, không thể sống như vậy được nữa vì không tìm thấy niềm vui trong cuộc sống, không có thời gian
cho bản thân, cho bạn bè, gia đình; áp lực công việc, áp lực deadline, đối tác…
Có người nói thấy đầu óc như đang ở trên mây, không nhớ điều gì cả, trí óc quên
đủ thứ và cuộc sống của họ bây giờ nó lôi thôi lắm, như Alzheimer dù tuổi hãy
còn rất trẻ!
Lâu nay ta cứ nghĩ mình không có bệnh là
mình khỏe nhưng điều đó là sai. Sức khỏe là tình trạng hoàn toàn sảng khoái
(well-being) về cả ba mặt thể chất, tâm thần và xã hội chớ không chỉ là không
có bệnh hay tật. Nhiều khi ta trông thấy một người có thể chất rất chuẩn, đẹp
trai, cao ráo nhưng anh ta có thể đang mắc bệnh tâm thần. Sức khỏe về mặt xã hội
càng quan trọng: kẹt xe, ngập nước sao khỏe được. Các mối quan hệ xã hội, môi
trường sống không an toàn, không an ninh, sao khỏe được.
Khi nghĩ rằng sức khỏe là chuyện của y tế
là sai. Y tế chỉ có nghĩa “cứu tế về y khoa”, giúp đỡ những lúc ta ốm đau, bệnh
hoạn còn sức khỏe là chuyện khác, sức khỏe là chuyện của mình. Có người nói rất
đúng: “bác sĩ tốt nhất là chính mình”.
Một công ty quan tâm đến sức khỏe nhân
viên không chỉ mở một phòng y tế, chờ khi nhân viên đau ốm thì vào cấp cứu, thuốc
men. Trường học cũng vậy. Nhiều trường học hãnh diện có một phòng y tế trang bị thuốc men đầy đủ,
có bác sĩ cho học sinh mỗi khi đau ốm hay tai nạn, nhưng rất thiếu sót. Bởi sức
khỏe của học sinh chủ yếu là tâm sinh lý tuổi mới lớn, tuổi dậy thì, nên vấn đề
của y tế học đường là tham vấn sức khỏe, giải quyết xung đột… Ngày nay nhiều
trường đã tổ chức các lớp thiền, yoga cho học sinh. Anh quốc còn có chương
trình đưa Thiền chánh niệm vào trường học: Mindfulness in School Project (MiSP)
có hiệu quả tốt.
Phương pháp đơn giản để “Cân bằng cuộc sống”
(Work-Life Balance) là vẽ một biểu đồ phân tích tình trạng sinh hoạt của mình để
thấy chỗ nào đang bị lệch lạc như về công việc, tài chánh, học tập, giải trí,
gia đình, bạn bè… Theo dõi biểu đồ đó từng thời gian, có thể thấy mình đang bị
lệch về hướng nào, cần điều chỉnh ra sao.
Có một vài phương pháp cụ thể hơn để giải
stress, ví dụ như yoga, thiền quán, thở
bụng… Phương pháp thở bụng (Diaphragmatic breathing hay Abdominal breathing)
đơn giản mà hiệu quả. Các bác sĩ nổi tiếng hiện nay như Dean Ornish hay Deepak
Chopra (Mỹ) đang phát triển phương pháp này để chữa bệnh. Họ nghiên cứu trên
hai nhóm bệnh nhân tim mạch, một nhóm uống thuốc bình thường, nhóm còn lại kết
hợp thêm thở bụng thì thấy rõ ràng nhóm có thở bụng đạt kết quả tốt hơn (thống
kê y học).
Gần đây Tây phương nghiên cứu nhiều về
thiền, ứng dụng thiền vào cuộc sống. Họ mời các nhà sư Tây Tạng tham gia, dùng
nhiều kỹ thuật đo đạc hoạt động của não bộ như EEG, fMRI, PET… để xem xét coi
có sự chuyển biến trong não bộ thế nào trong lúc hành thiền và đã phát hiện ra
nhiều điều lý thú rồi ứng dụng để chữa nhiều bệnh trong đó có bệnh tâm thần, mất
ngủ, nghiện, tim mạch… Các phương pháp tâm lý trị liệu như MBSR
(Midfulness-Based Stress Reduction) hay MBCT (Midfulness-Based Cognitive
Therapy) chủ yếu cũng dựa trên thiền Chánh niệm để giải quyết vấn đề stress, trầm
cảm thường gặp trong đời sống hiện đại.
Ta biết khi stress kéo dài thì tuyến
Pituitary ở não sẽ không tiết hormone tăng trưởng nên những trẻ bị căng thẳng
quá trong học tập sẽ không lớn nổi. Stress làm Tuyến tụy tiết ra Glucagon làm
giảm Insulin gây tiểu đường. Tuyến sinh dục cũng không phát triển được, không
tiết DHEA bình thường. Đó là lý do tại sao đời sống tình dục ngày càng có vẻ yếu
đi, yếu đến nỗi người ta phải dùng thuốc cường dương các thứ …
Một dấu hiệu quan trọng của stress nữa
là giảm sút trí nhớ, luôn do dự, khó tập trung, suy nghĩ không logic, phán đoán
sai, chỉ thấy mặt tiêu cực, mất định hướng, hoang mang, sợ hãi… hoặc buồn rầu,
cô đơn, tâm tính bất thường…
Những dấu hiệu của stress về thể chất
như nhức đầu, đau lưng, đau cột sống cổ… Đi bác sĩ đau đâu chích đó, hoặc can
thiệp bằng mổ xẻ cũng không dứt hẳn. Vì gốc bệnh là do stress hoặc do tư thế ngồi
làm việc, phải điều chỉnh.
Cần có một chế độ để nghỉ ngơi hợp lý.
Nghỉ và ngơi là hai từ khác nhau. Ngơi là ngưng, ngưng hẳn. Nhiều khi nghỉ mà
không ngơi. Cho nên, cần có nghỉ và ngơi thực sự. Chương trình đưa Thiền chánh
niệm vào trường học (MiSP) nói trên có đề ra một công thức khá hay, mà tôi gọi
là “Lá Bùa”, có thể dán bất cứ ở đâu để nhắc nhở mình. Đó là (.b).
Chấm (.) có nghĩa là Ngưng, Thôi, Dừng lại.
Còn (b) là breath (thở chánh niệm) và hiện diện “ở đây và bây giờ”. Thực hiện
được đã là rất tốt.
Nên tìm kiếm niềm vui trong những việc
sáng tạo: học múa, học nhảy, ca hát, vẽ vời… Cũng nên có một vài “nghề” tay
trái. Nghề “tay trái” nhiều khi mang đến nhiều hạnh phúc cho ta hơn là nghề
“tay mặt”, dù ai cũng biết nhất nghệ tinh nhất thân vinh.
Giao tiếp rất quan trọng trong đời sống.
Giao tiếp giữa người với người mà thành công sẽ tạo một môi trường lành mạnh
cho sự phát triển cảm xúc và trí tuệ. Có 3 nguyên tắc chính: tôn trọng, chân
thành và thấu cảm. Trong Bồ-tát thập hạnh, hạnh thứ 6 là “Thiện hiện”, đây
chính là sự thấu cảm; hạnh thứ 8 là Tôn trọng và hạnh thứ 10 là chân thực. Nếu
thực hành được ba hạnh này thì giao tiếp chắc chắn thành công.
Để có cuộc sống an lạc, tự tại, thì ta
phải “từ bi” với mình, đừng cao vọng đòi hỏi xa xôi quá để bị hút vào, bị cuốn
đi. Nhưng như vậy không có nghĩa là không phấn đấu để trở thành người hoàn thiện
hơn. Trong thời đại người ta nói nhiều đến Siêu hiện đại như hiện nay, càng thấy
rõ lời Phật dạy từ 2600 năm trước: vô thường, khổ, vô ngã… Phải vượt qua ái dục,
chấp trước, phải “ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm”…, “viễn ly điên đảo mộng tưởng”
thì mới có được cuộc sống an lạc, hạnh phúc./.