Sưu tầm từ Internet
HIỆN TƯỢNG MẤT TRÍ NHỚ VÀ BỆNH ALZHEIMER
Bác Sĩ Hồ ngọc Minh
Tình trạng mất trí nhớ (dementia) thường
xảy ra cho người già, nhưng không phải mọi người khi già đều mất trí nhớ.
Nhiều người tưởng lầm là sự mất trí nhớ
và bệnh Alzheimer cùng là một thứ bệnh, nhưng thật ra không phải như vậy. Trung
bình chỉ có 10% số người trên 65 tuổi bị bệnh Alzheimer, nhưng cho những cụ
trên 85, tỷ số là 1/3.
Hiện nay, theo ước tính, có khoảng năm
triệu người Mỹ trên 65 tuổi bị bệnh Alzheimer và trên toàn thế giới có khoảng
35.6 triệu người bị mất trí nhớ.
Nói đúng ra, trí nhớ của tất cả mọi
người đều không hoàn hảo. Có những dữ kiện chúng ta tưởng là nhớ đúng 100%
nhưng trên thực tế theo thời gian, trí nhớ bị phai mờ với những “lỗ hổng”.
Bộ não chúng ta sẽ tìm cách điền vào
những “chỗ trống” đó bằng những hư cấu không có thực hay không chính xác.
Vì thế khi chúng ta lớn tuổi, chuyện
giảm trí nhớ xảy ra cho tất cả mọi người, nhưng mức độ và tốc độ suy sụp tùy
theo bản chất của mỗi cá nhân.
Riêng những người bị Alzheimer, tốc độ
suy sụp rất nhanh, có khi trong vòng vài tháng đã thấy sự khác biệt. Thế thì,
những dấu hiệu khác biệt đó là gì?
Hầu hết các sách y khoa đều nói rằng dấu
hiệu sớm nhất của bệnh Alzheimer là mất trí nhớ.
Khổ nỗi là sự mất trí nhớ không xảy ra
qua đêm trong thời gian đầu nên rất khó mà nhận biết.
Mà nếu có chút lãng trí xảy ra thì thường
bị bỏ qua, hay bị người thân phán cho những chữ như “già rồi, lẩm cẩm” là xong
câu chuyện.
Một khi sự mất trí nhớ xảy ra có thể
nhận thấy được thì thường là quá trễ.
Người có triệu chứng Alzheimer thường
bắt đầu lặp lại những câu chuyện hay câu hỏi nhiều lần và bất chợt. Ví dụ, có
khi họ đang nói chuyện thời năm 1975, đùng một cái nhảy qua nói chuyện đánh
football năm 2015, rồi quay lại thời cụ Diệm bị đảo chánh và vài ngày sau lại
nhắc lại những chuyện đó.
Hoặc, họ có vấn đề theo dõi câu chuyện
của người khác. Ví dụ người ta đang bàn chuyện đám cưới, người có vấn đề lại
“đóng góp” chuyện lính Mỹ đổ bộ ở Normandy!
Nghĩa là, nhớ đâu nói đó, không có thứ
tự. Không nên nhầm lẫn với thói quen suy nghĩ của người bệnh. Đa số, thường bị
bỏ qua là “lâu nay tánh vẫn thế!”.
Cùng lúc với chuyện lãng trí, quên chỗ
này, chỗ kia, dấu hiệu sớm nhất của bệnh Alzheimer là việc đi đứng không vững
và hay té ngã.
Dĩ nhiên là khi người lớn tuổi, hay bị
té ngã có thể do nhiều nguyên do khác nhau đưa đến, nhưng không nên bỏ qua mà
phán cho câu “già yếu nên như vậy”.
Có người đang ngồi trên ghế vẫn bị té
lăn quay xuống đất vì không giữ được thăng bằng, như vậy không phải hoàn toàn
là yếu!
Người bị Alzheimer thường có dáng đi
như lê lết trên mặt đất như chim cánh cụt.
Họ không nhấc được bàn chân khỏi mặt đất
và hai chân thường hay bị quíu, như không biết chân nào phải bước trước và chân
nào theo sau.
Có khi họ như lúng túng muốn bước hai
chân tới trước cùng một lúc. Đó là lý do tại sao họ dễ bị té.
Ngoài ra, lý do dễ mất thăng bằng, và
hay bị té là khả năng nhìn vật thể chung quanh theo định thức không gian 3 chiều
không còn chính xác nữa.
Thí dụ cái bàn, cái ghế có thể bị nhìn
méo đi, hay khoảng cách ước lượng từ điểm A đến điểm B không còn đúng nữa.
Khoa học vẫn chưa tìm ra gene di truyền
gây ra bệnh Alzheimer. Người ta đã tìm khắp bộ DNA của con người và ghi nhận được
33 điểm khả nghi.
Tuy nhiên những người có gene
apolipoprotein E (APOE) ở trên nhiễm sắc thể số 19 sẽ có nguy cơ tăng cao.
Ngoài ra nguy cơ có thể thay đổi qua sự tương tác giữa gene và môi trường.
Căn nguyên của bệnh Alzheimer là do những
vẩy(plaques) chung quanh tế bào não, tương tự như vẩyđóng trong mạch máu.
Khác với vẩy cholesterol trong máu, những
vẩy trong não này được tạo thành bởi chất protein.
Những vẩy protein như những chất cách
điện, hệ quả là những tín hiệu được truyền đi từ một tế bào thần kinh nầy đến tế
bào khác bị ngăn chặn.
Hiện tượng cách ly này không chỉ xảy
ra giữa tế bào này với tế bào khác mà còn ở ngay trong tế bào thần kinh, như những
chùm tơ nhện, gọi là “tangles of Tau protein”.
Ngoài việc cách ly sóng điện, những vẩy
protein còn tiết ra chất độc để hủy diệt tế bào thần kinh, vì thế não bộ dần dần
teo nhỏ lại.
Hiện tượng đóng vẩy không xảy ra qua
đêm mà kéo dài có khi cả chục năm trước khi triệu chứng đầu tiên xuất hiện. Nói
cho dễ hiểu, “người thường” không có bệnh Alzheimer cũng bị đóng vẩy trong não
chút đỉnh khi… già yếu.
Nhưng đối với người có bệnh, tốc độ
suy sụp, đổ dốc sẽ rất nhanh.
Dĩ nhiên, triệu chứng mấu chốt của bệnh
mất trí nhớ phải là sự mất khả năng tư duy, khả năng nhớ, nhưng những triệu chứng
khác do sự suy yếu của não bộ đưa đến, ví dụ như khả năng nói và vệ sinh cá nhân
sẽ xảy ra cùng lúc, chứ không theo thứ tự.
Như thế, sự suy yếu xảy ra một cách
toàn bộ, từ trí nhớ, đến suy yếu thị giác và khả năng giữ thăng bằng.
Khi bệnh càng nặng, người bệnh sẽ mất
khả năng tư duy, không còn nhận biết người quen, không nhớ những chuyện mới xảy
ra gần như tức thì.
Họ sẽ có vấn đề hiểu câu hỏi, sử dụng
từ ngữ để diễn tả hay tốn nhiều thì giờ để trả lời một câu hỏi có khi rất đơn
giản.
Khuôn mặt như khờ đi, không biểu lộ được
cảm xúc.
Họ mất khái niệm về thời gian và không
gian.
Tâm tính của người bị mất trí nhớ cũng
thay đổi, có khi họ trở nên trầm cảm, cô đơn nhưng có lúc hung dữ, bướng bĩnh
vì trong tư duy hạn hẹp, không ai hiểu được họ.
Cuối cùng là mất luôn khả năng vệ sinh
cá nhân như tiểu tiện và đại tiện. Người bệnh chỉ nhận biết được một vài người
thân săn sóc cho họ.
Khi thiếu những người này, hay khi phải
rời xa những môi trường quen thuộc, thường sẽ bị kích động những cơn sợ khủng
hoảng tinh thần, gọi là panic attacks, làm cho họ cứng người đi, càng dễ bị té
ngã thêm.
Trong phạm vi bài viết này, tôi không
đi sâu vào việc chẩn bệnh và thuốc chữa trị. Tuy nhiên, dựa trên những kiến thức
cơ bản ở trên, tôi hy vọng bạn đọc có thể phát hiện ra bệnh tình của người thân
và đưa họ đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt.
Nên nhớ tất cả các loại “thuốc chữa”
hiện nay không có khả năng chữa dứt bệnh mà chỉ làm cho tốc độ phát triển của bệnh
chậm đi.
Và nếu thuốc chữa càng sớm thì phẩm chất
đời sống của bệnh nhân cũng như của người thân săn sóc cho bệnh nhân sẽ đỡ khổ
hơn nhiều.
Nói chung, mọi người khi lớn tuổi đều
có nguy cơ bị mất trí nhớ. Để giảm bớt nguy cơ bị mất trí nhớ, một số biện pháp
cần thực thi ngay từ bây giờ:
Trước hết, bạn phải có một chế độ ăn uống
cân bằng, điều độ, nhiều rau trái, tập thể dục đều đặn, như đi bộ ba tới năm giờ
mỗi tuần, và ngủ đủ tám tiếng mỗi ngày.
Ngủ đêm không đủ thì tranh thủ ngủ
ngày! Những người ngủ đầy đủ và có ngủ trưa thường sống lâu và ít bị mất trí nhớ.
1. Học khiêu vũ:
Ta nói nôm na là tập… “nhảy đầm”.
Nghiên cứu đăng trên tờ New England Journal of Medicine năm 2003 cho biết khiêu
vũ vừa là một môn thể dục thể thao, vừa là một trò chơi đòi hỏi suy nghĩ, tiến
thoái trong mỗi bước.
Khi khiêu vũ, lượng máu không những chỉ
dồn về bắp thịt mà còn đổ về phía não bộ nhiều hơn vì khiêu vũ đòi hỏi cả thể lực
lẫn trí tuệ.
2. Học chơi một thứ nhạc cụ hoặc nghe
nhạc:
Nhiều nghiên cứu cho thấy người chơi
nhạc cụ trên 10 năm sẽ có trí nhớ tốt hơn một người không chơi nhạc.
Trong trường hợp bạn không có đủ thời
giờ hay năng khiếu âm nhạc, nên tập nghe và thưởng thức âm nhạc.
3. Học một ngôn ngữ khác:
Một nghiên cứu đăng trên tờ Neurology
năm 2013 cho biết những người nói thông thạo hai thứ tiếng, khả năng bị mất trí
nhớ chậm đi bốn năm rưỡi so với người chỉ biết một thứ tiếng.
4.
Học đánh cờ hay chơi video game:
Một
nhiên cứu của Pháp năm 2013 cho thấy những ai chơi cờ, hay chơi các loại game
như bingo, xì lát, poker… (nhưng đừng ghiền quá, và cũng tránh “ngồi computer”
hay TV nhiều nhé), khả năng bị mất trí nhớ giảm đi 15%.
5.
Đọc sách:
Không
cần phải đọc nhiều, nhưng khi đọc sách nên bỏ thì giờ suy nghĩ, nghiền ngẫm nội
dung của sách, truyện.
Đọc
truyện mới lạ có lợi hơn là đọc chuyện cũ đã biết.
Đừng
đọc Thiên Long Bát Bộ hay Tam Quốc Chí đến lần thứ 10!
6.
Chú tâm làm một việc cho xong, đừng ôm đồm nhiều thứ vô một:
Người
chú tâm làm xong một việc ít bị lãng trí hay mất trí nhớ hơn người làm hai ba
việc cùng một lúc.
Ví
dụ khi ăn thì đừng xem TV! Ngoài ra nên biết dùng thời giờ một cách hữu hiệu.
7.
Học đan, may vá, hay làm vườn:
Khảo sát thống kê năm 2013 cho biết những
người có những thú vui kể trên, trí óc minh mẫn hơn những người không có “thú
vui ” để tiêu khiển.
8. Sống có mục đích:
Sống lạc quan, yêu đời và có giao thiệp
với bạn bè người thân làm bớt tình trạng cô độc, sầu muộn.
9. Tập viết:
Viết văn, viết truyện, viết thơ cho bạn
bè, viết nhật ký, viết hồi ký… làm giảm khả năng mất trí nhớ về sau.
10. Cuối cùng, tập làm việc nhà:
Những người làm lụng chân tay, làm việc
trong nhà ít bị mất trí nhớ hơn người ngồi một chỗ xem TV hay nhìn “bóng câu
qua khung cửa sổ”.
Nói chung là phải tích cực “động não”.
Tất cả các hoạt động trên đây nên bắt đầu từ hôm nay, bất kỳ ở lứa tuổi nào. Không
nên đợi tới 60, 70 mới lo ngăn ngừa mất trí nhớ
!