Sưu tầm từ Internet
NHỮNG BỆNH VÔ DUYÊN
BS Đỗ Hồng Ngọc
Tuy già không phải
là một bệnh nhưng già thì thường có bệnh.
Bệnh thì có bệnh
nặng, bệnh nhẹ, bệnh có duyên và bệnh... vô duyên.
Ai cũng biết thầy
thuốc là người được học hành cẩn thận để giúp ta chữa trị bệnh tật, vậy mà thầy
thuốc cũng có thể gây bệnh cho ta, dù là ngoài ý muốn, cái đó gọi là bệnh do thầy
thuốc gây ra (iatrogenic) mà theo GS. Phạm Khuê, một chuyên gia về Lão khoa, Chủ
tịch Hội người cao tuổi Việt Nam thì có đến một phần tư người già do thầy thuốc
gây nên Những bệnh... vô duyên còn có thể do chính mình, người thân trong gia
đình, bạn bè, hàng xóm, hoặc các nhân viên tâm lý xã hội gây ra nữa!
Bà cô của một
bác sĩ bạn tôi trên 80 tuổi kêu lúc nào trong người cũng nóng bức, miệng khô
nên đã mua rễ tranh, mía lau, mã đề ngoài chợ về nấu "nước mát" uống.
Mát đâu không thấy, thấy đi tiểu liên tục gây thêm tình trạng mất nước trong cơ
thể, lại thấy nóng bức, thấy khô miệng, lại uống thêm "nước mát"! Thì
ra "rễ tranh, mía lau, mã đề" là những loại thuốc lợi tiểu
(diuretics).
Một ông bác gầy
còm nghe hàng xóm bày vẽ có loại tễ mập, bèn mua uống mấy cây.
Mập thiệt! Nhưng
người béo bệu, cơ thể bạc nhược! Thì ra, thuốc tễ đó chỉ là bột
mì trộn với mật
ong và Corticoil, một thứ thuốc uống vào lâu ngày gây hội chứng Cushing, ứ nước,
làm mập bệu và gây ra vô số những tác dụng tai hại khác như giảm sức đề kháng,
mọc lông, loãng xương, loét bao tử, cao huyết áp...
Ta cũng biết thuốc
chữa đau khớp có thể gây loét dạ dày; thuốc điều trị cao huyết áp có thể gây hạ
huyết áp đột ngột; thuốc trị tiểu đường làm hạ đường huyết; thuốc uống cho đỡ bị
đái són ở người già thì gây khô miệng, đỏ da, mờ mắt, chóng mặt...
Một đặc điểm
sinh học của người cao tuổi là khả năng thích ứng dần kém đi. Hấp thu thuốc đã
chậm mà đào thải cũng chậm. Tác dụng phụ của thuốc lại thiên hình vạn trạng,
tùy từng người, từng lúc, có thuốc người này dùng thì tốt mà bày cho người khác
không xong, uống vào bị phản ứng ngay.
Cho nên dùng thuốc
ở người già phải dò dẫm trên từng trường hợp, giảm liều, giảm lượng, đắn đo
tính toán trước sau, nào bệnh trước mắt, nào bệnh tiềm tàng; thuốc chữa được bệnh
này nhưng có gây ra bệnh khác không, có làm bộc phát một bệnh cũ nào đó không,
người bệnh ăn uống ra sao, tiêu tiểu ra sao và trạng thái tâm thần ra sao?
Người cao tuổi
cũng thường hay tự ý gia giảm thuốc, tin lời bày vẽ, ai mách gì cũng nghe, gây
tương tác thuốc lung tung rất dễ sinh ra nhiều bệnh.... vô duyên đáng tiếc.
Ngày càng có nhiều
máy móc xét nghiệm và một số người cao tuổi cũng thường muốn được xét nghiệm
này nọ.
Báo Paris Match
của Pháp có đăng trường hợp một bà già bị rối loạn tiêu hóa đến khám ở một bác
sĩ. Bác sĩ thấy không có gì nặng nhưng cũng gởi cụ làm thêm vài xét nghiệm cho
chắc. Sau đó, bà cụ được tiếp tục làm thêm hàng loạt các xét nghiệm khác ngày
càng phức tạp hơn vì xét nghiệm đơn giản không tìm ra bệnh: Siêu âm, nội soi,
sinh thiết, chụp cắt lớp, chụp cản quang mạc treo... Sau hơn một tháng chuyển từ
trung tâm này đến bệnh viện kia, nằm đợi trên những băng ca lạnh lẽo, đẩy từ
hành lang này sang hành lang khác, tiếp xúc với những người mang khẩu trang chỉ
chừa đôi mắt lạnh lùng, bà cụ rơi vào tình trạng khủng hoảng tâm lý trầm trọng
và tiêu tốn mất 35 ngàn quan Pháp. Cuối cùng các bác sĩ hội chẩn kết luận không
có bệnh gì cả!
Tây gọi những
người sính xét nghiệm là "examinite".
Tổ chức sức khỏe thế giới (WHO) cũng cảnh
cáo hiện tượng over - investigation, "thăm dò quá mức cần thiết" này
(Health of the Elderly, WHO, 1989).
Một số người cao tuổi được chăm sóc bảo
bọc quá đáng, được làm xét nghiệm thăm dò, theo dõi liên tục làm cho người bệnh
muốn... hết bệnh cũng không được; không kể trong khi thăm dò, chọc hút, bơm
tiêm, thụt tháo... không phải là không có nguy cơ.
Dĩ nhiên nếu có
bệnh thì cần phải làm để có chẩn đoán chính xác và điều trị hiệu quả. Còn thăm
dò chỉ để... thăm dò thì không nên. Các chuyên gia khuyên chỉ nên làm xét nghiệm
cho người già khi nhằm để chẩn đoán một thứ bệnh có thể chữa được, có thể phục
hồi được, có lợi cho người bệnh hoặc để chẩn đoán phân biệt tìm ra một bệnh có
tiên lượng tốt hơn, điều trị có kết quả hơn, có lợi cho bệnh nhân và gia đình
hơn mà thôi. Tóm lại,khi cần thiết lắm mới phải làm xét nghiệm và phải có chỉ định
của bác sĩ.
Thế nhưng có thứ
không phải là thuốc, không phải là thủ thuật gì cả mà vẫn có thể gây ra những bệnh
vô duyên: đó là lời nói! Có những lời nói gây hoang mang, lo lắng, làm mất ăn mất
ngủ, gây kiêng cữ quá đáng làm cho tình trạng bệnh khó phục hồi hơn. Cái đó gọi
là sự "dán nhãn" (labelling). Chẳng hạn như người không có chuyên
môn, không đủ cơ sở khoa học chắc chắn mà "phán" cho một cái chẩn
đoán kiểu như "nghi ung thư", "hơi bị lớn tim", hoặc một từ
mơ hồ như "máu lộn mỡ, gan hơi nhiễm mỡ, viêm nhiễm phần phụ, rối loạn thần
kinh thực vật"... hoặc "bị thư phù, bị người cõi trên nhập..." đều
đem lại những kết quả tai hại không thể ngờ được!
Ngay cả bị dán
nhãn là già cả, già nua, già yếu, mất sức rồi bị ép phải nằm yên một chỗ, lúc
nào cũng có người nâng đỡ chăm sóc thì sẽ ngày càng lệ thuộc, ngày càng suy nhược,
mau loãng xương, bắp cơ thoái hóa, cứng khớp nhanh. Đáng sợ hơn cả là bị ép phải
vào nằm viện, nằm nhà thương, nhà dưỡng lão, nhà nghỉ mất sức... khi vẫn còn có
thể tự lo lấy được. Thật ra đây chỉ là giải pháp cuối cùng vì một khi đã vào
các cơ sở này rồi thì không hy vọng gì trở lại đời sống bình thường được nữa vì
càng ngày càng thụ động, ỷ lại, lệ thuộc, suy sụp. Các cơ quan chăm sóc cho người
già thực ra rất cần thiết, miễn là phải giữ một số nguyên tắc như bảo đảm bảo sự
riêng tư, tôn trọng cá nhân, giúp tự chủ, tự quản, và tạo nhiều cơ hội cho họ
tham gia sinh hoạt phù hợp với sở thích và sức khỏe.
Tóm lại, không
nên để người cao tuổi mắc thêm những bệnh... vô duyên!